Муус устар 7 күнүгэр Аан дойдуга Доруобуйа күнэ бэлиэтэнэр. Бу күн чэгиэн турукка талаһар, чөл олоҕу тутуһар, доруобуйатын көрүнэр дьоҥҥо ананар. Оннук киһинэн успуорду өрө тутар, Хонуу нэһилиэгин баһылыгынан өр сылларга үлэлээбит Александр Васильевич Андреев буолар диэн эттэхпинэ сыыспатым буолуо.
Бүгүҥҥү хаһыаппыт ыалдьыта — Александр Андреев. Кини билигин ыччаты чөл олоххо сыһыаран, Алдаҥҥа тириэнэринэн үлэлиир.
Олоҕум хаамыыта – сайдыым төрдө
Мин бастакы идэм – физкультура учуутала. Бэйэм икки үрдүк үөрэхтээхпин, иккис үөрэҕим — судаарыстыбаннай сулууспа салайааччыта. 12 сыл Муома орто оскуолатыгар учууталынан үлэлээбитим, биир кылаас салайааччыта этим. 1997 сыллаахха оскуоланы бүтэрбит оҕолорум – бастакы выпуһум. Ол быыһыгар оҕо спортивнай оскуолатыгар тириэнэринэн үлэлээбитим. Билигин оройуоммут устуоруйатыгар киирбит 16-с нүөмэрдээх ПТУ-ҕа үс сыл дириэктэрдээбитим, 1998 сыллаахха училище сабыллыбыта. Ол сыл коммунальнай хаһаайыстыбаҕа көспүтүм, маҥнай гараж сэбиэдиссэйинэн, кылаабынай мэхээньигинэн үлэлээбитим. 2003 сыллаахха С. А. Сюльскай ыҥырыытынан оройуон дьаһалтатыгар нэһилиэнньэни кытта үлэ кылаабынай исписэлииһинэн киирбитим. Онтон 2004 сыллаахха Сергей Августович миигин Хонуу сэлиэнньэтин баһылыгынан анаабыта. Бу дуоһунаспынан 2020 сылга дылы үлэлээбитим.
Успуорт – олоҕум аргыһа
1985 сыллаахха Муома оройуонугар физкультура учууталынан ананан аан бастаан кэлбитим. Үлэлиир кэммэр баскетболга, волейболга систиэмэлээх дьарыгы саҕалаабытым. Эдэр ыччат волейболу олус үчүгэйдик оонньуура, холобур, Александр Карпов, бырааттыы Зимницкэйдэр. Сергей Зимницкэй салгыы эдэр дьону волейболга дьарыктаан барбыта. Мин Шорай до Кемпо диэн каратэ истиилигэр оҕолору сыһыарбытым, оччолорго бу спорт көрүҥүн ыччат олус интэриэһиргиирэ. Бэйэм оскуолаҕа үөрэнэр кэммэр үс сыл устата каратэнан дьарыктаммытым, ол иһин бу көрүҥҥэ сыһыаннаах этим. 1990 сыллаахха Ц.Я.Цюхцинскайы кытта билсэн, илиҥҥи дойдулар единоборстволарын саха оҕолоругар сайыннарыыга биир санаанан үлэлээбиппит. 1994 сыллаахха иккиэн ылсан өрөспүүбүлүкэҕэ бастакы Шорай до Кемпо чемпионатын Муомаҕа тэрийбиппит. Онно уопсайа сэттэ оройуон спортсменнара кыттыбыттара: Горнай, Абый, Ленскэй, Бүлүү, Дьокуускай, Муома. Өйгө хатанар олус сэргэх тэрээһин буолбута, оҕолор төрөппүттэрэ күрэҕи күүскэ өйөөбүттэрэ. Бу сылларга Муома оҕолорун дьаныардаахтык дьарыктаан, Абыйга, Дьокуускай, Санкт-Петербург куораттарга күрэхтэһэ барарбыт. Ол ситимнээх дьарыкпыт үрдүк көрдөрүүтүнэн оҕолорбут Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирбиттэрэ. 1995 сыллаахха дойдубут спортсменнара Германияҕа буолбут аан дойдутааҕы Европа чемпионатыгар барбыттара, онно Чугунов Костя кумите көрүҥэр бастакы миэстэни ылбыта, салгыы 1995 с. “Кубок Европы” күрэхтэһиигэ эмиэ бу көрүҥҥэ Фазульянов Юра бастаабыта. Муомаҕа успуорка инникилээх оҕолор: Соловьев Александр, Кулькова Надежда, Чугунов Саша – илиҥҥи единоборствонан ситиһиилээхтик дьарыктаммыттара. Кэлин олох уларыйан атын спорт көрүҥнэрэ сайдыбыттара. Киһи санаата олох тэтиминэн эмиэ уларыйар, биир миэстэҕэ турбат буоллахха, сайдыыга тиийэҕин дии саныыбын. Ол курдук, мин ох сааҕа ылсыбытым.
2009 сыллаахха ох саанан ытыы дьарыгын саҕалаабытым. Ол сыл “Манчаары оонньуулара” өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиигэ кыттан, хотугу улуустарга кыайыылаах буолбуппут. 2013 сыллаахха Абрамова Полина бүтүн Арассыыйа үрдүнэн иккис миэстэни ылбыта. Кини бу көрүҥҥэ дойду үрдүнэн Саха Өрөспүүбүлүкэтиттэн бастакы призер буолбута. Полина Лондон куоракка 2012 сыллаах олимпийскай оонньуулар үс кыттыылаахтарын кыайан улаханнык үөрдэн турар. Соловьев Дима, Жиркова Иванна ох саанан ситиһиилээхтик дьарыктаммыттара, СӨ первенствотыгар бириистээх миэстэҕэ тиксэллэрэ, хамаанданан күрэххэ 2014 сыллаахха Полина уонна Иванна Арассыыйаҕа иккис миэстэни ылбыттара.
Ох саанан ытыы Федерациятын этиитин ылынан, билигин Алдан куоракка бу успуорт көрүҥүн тириэнэринэн иккис сылбын үлэлиибин. Алдаҥҥа дьоҕурдаах оҕолор бааллар, дьарык түмүгүнэн араас таһымнаах күрэхтэргэ бириистээх миэстэҕэ тиксэбит. Сорох оҕолор өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандатыгар бааллар.
Муома оҕолоро эмиэ олус талааннаахтар уонна успуорка дьоҕурдаахтар. Төбүлэххэ физкультура учуутала Г.П. Соркомов ох сааҕа оҕолору дьарыктыыр, киниэхэ мин үс ох сааны бэлэхтээбитим. Саҥа саҕалаан эрэр оҕолорго өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн күрэхтэһии ыытыллар, онно Чуумпу Кытыл оҕото бастакы миэстэни ылбыта.
Онон эдэр ыччаты успуорка сыһыарарым тохтообот, ханна да тиийдэрбин дьарыкпын сайыннара сылдьабын.
Салайар үлэм кэрчиктэрэ
2003 сыллаахтан С.А.Сюльскайы кытта салалтаҕа ыксалаһан үлэлээбиппит. Ол кэмҥэ спортзал, кырдьаҕастар уонна аэропорт дьиэлэрэ тутуллубуттара. Хонуу нэһилиэгин баһылыгынан анаммытым кэннэ өссө түөрт болдьох олорбутум, оннук баһылык болдьоҕо бастаан икки сыл этэ, онтон биэс сыл буолбута.
Баһылыктыыр кэммэр нэһилиэги тупсарыы үлэтигэр ылсыбытым. Анал бырагырааманан 30-ча дьиэҕэ благоустройство киллэрбиппит. Заложнай, Береговой, Дачнай, Озернай, Афанасий Старков аатынан уулуссаларга турар чааһынай дьиэлэри кииннэммит ититэр систиэмэҕэ холбообуппут. Уулуссаны уотунан сырдатыы үлэтигэр болҕомтобун уурбутум, счетчигынан уоту төлөөн, энергосберегающай лаампалары туруортарбытым. Хаарбах туруктаах дьиэлэри, сарайдары көтүрүү саҕаламмыта.
Билиҥҥи арочнай спортзалга анал хостордоох эбии тутууну (пристрой) туппуппут. Өрөспүүбүлүкэ өйөбүлүнэн саҥа улахан спортивнай сааланы тутан саҕалаабыппыт, ол эрээри ол үлэбит кэккэ биричиинэлэринэн тиһэҕэр тиэрдиллибэтэҕэ хомолтолоох. Арчы дьиэтэ тутуллубута, манна Поисеев Михаил, Слепцов Герман уонна мин буолан икки массыына мас мастаан аҕалан тутууга көмө буолбуппут.
Улуу Кыайыы 65 сылыгар болуоссаты саҥардар-тупсарар үлэ барбыта, онно аан бастаан тротуар билиитэтин тэлгээбиппит. Билиитэлэри барытын куораттан аҕалбыппыт, ол олус ороскуоттаах этэ. Ол иһин манна баар матырыйааллары туһанан, миэстэтигэр тротуар билиитэлэрин оҥоруохха сөп дии санаабытым. Цемент, туттар тэрили аҕалбыппыт, анал исписэлиистэри ыҥырбытым. Ол дьон биир ый үлэлээбиттэрэ, бэйэм тэҥҥэ үөрэммитим, Неустроев Иннокентийы, Егоров Русланы сыһыарбытым. Бастакы билиитэлэри бэйэбит оҥорон барбыппыт уонна тротуар оҥоруутун саҕалаабыппыт. Суолу регистрациялыыр олус уустук, улахан толкуй, туруорсуу кэннэ тротуарга харчы көрүллүбүтэ, онон үлэ күөстүү оргуйбута. 3 км курдук уһуннаах дьон хаамар анал суола оҥоһуллубута, бары социальнай тэрилтэлэргэ дылы тиийэр гына санаалаах ууруллубута. Дьон-сэргэ бадараанынан, тааһы үктээн хаампатын, көнө кураанах суолунан сырыттын диэн санааттан бу тротуар олоххо киирбитэ.
Тулалыыр дьоҥҥо, олоххо сыһыаным
Мин дьоҥҥо чиэһинэй буолууну уонна кырдьыктаах быһыыны (справедливость) сыаналыыбын. Бу хаачыстыбалар билигин үрдүктүк тураллара буоллар, олохпут арыый судургу буолуо эбит.
Оҕо эрдэхтэн чөл олоҕу тутуһарга ыҥырабын. Иҥэмтэлээх аһы, төрүт аспытын аһаан, арыгы испэккэ, табах тардыбакка олорор чэгиэн турукка тириэрдэр. Чөл олох сыала – санааны түһэрбэккэ олох үтүөтүн ылына үөрэнии. Тулалыыр дьону убаастааһын, аламаҕай буолуу. Туһалаах матырыйаалы ааҕан, ону анаарыы, билиини хаҥатыы – бу чөл олох күүһэ. Маннык санаабын тутуһабын.
Муомам дьонугар чэгиэн буолууну, кытаанах доруобуйаны, дьиэ кэргэҥҥитигэр уйгу-быйаҥ дьоллоох олоҕу баҕарабын. Эдэр ыччакка төрөөбүт оройуоҥҥутугар кэлэн үлэлээҥ, төрүт сиргитин сайыннарыҥ диэн ыҥырабын.
Татьяна Данилова