Бу күннэргэ оройуоммутугар Муома орто оскуолатын бүтэрбит үөрэнээччи, билигин Амма улууһун эдэр исписэлииһэ Сахая Романовна Никонова (Винокурова) “Бастыҥнар хамсааһыннарын” Саха сирин оройуоннарыгар координаторын М. С. Михайлованы кытта үлэни-хамнаһы сырдата, уопут үллэстэ кэлэ сылдьар. Аныгы олох тэтиминэн олорор Сахаяны кытта көрсөн кэпсэттим.
Сахая, Муомаҕа кэлбэтэҕин ырааттаҕа. Бэйэҥ тускунан сырдата түс эрэ.
Мин 2009 сыллаахха оскуоланы бүтэрбитим, физика-математика хайысхалаах кылааһым салайааччыта Татьяна Дмитриевна Андреева этэ. Дойдубар Муомаҕа кэлбэтэҕим 11 сыл буолла, манна кэлэн төрөөбүт сирим салгынын тыынан, айылҕаттан күүс ылан, чэбдигирэн төннүөм дии саныыбын. Ийэм Екатерина Прокопьевна манна өр сылларга култуура хайысхатыгар, норуодунай тыйаатыр режиссерунан үлэлээбитэ, билигин Уус-Алдаҥҥа ол хайысхаҕа айымньылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар.
Бэйэм оскуола кэннэ маҥнай “Литературнай үлэһит” идэни ХИФУ-га баһылаабытым, онтон салгыы икки үөрэҕи бүтэрбитим: “Социально-культурная деятельность” уонна “Народно-художественная культура”. Ол идэлэрбинэн Чурапчы Хадаарыгар маҥнай учууталлаабытым, онтон култуура дьиэтигэр художественнай салайааччынан көспүтүм. Салгыы Чурапчытааҕы А.А.Саввин аатынан история уонна этнография түмэлигэр научнай сотруднигынан үлэлээбитим. Аммаҕа олорбутум балтараа сыл буолла. Кэргэннээхпин, икки оҕолоохпун. Манна билиҥҥи үлэбин сөбүлүүбүн, бу иннинэ ылбыт идэлэрим барыта көмө буолаллар, тустаах билиини биэрбиттэр.
Аммаҕа үлэҥ хайысхата “Бастыҥнар хамсааһыннарын” кытта ситимнээх…
Мин Бүтүн Арассыыйатааҕы “Бастыҥнар хамсааһыннарын” үлэтин Амма улууһугар тэрийэр исписэлиис буолабын, оройуоҥҥа оннук үлэһит иккиэбит. Бу оҕо-ыччат эйгэтигэр күүстээх хамсааһын дойдуга 2022 сылтан саҕаламмыта. Оттон Саха сиригэр аан бастакы отделениета ити сыл сэтинньитигэр тэриллибитэ. Онтон ыла билигин олохтоох салайыныылара оройуон, нэһилиэк аайы бааллар.
Аммаҕа биир идэлээхпин кытта иккиэн 25 тэрилтэҕэ “Бастыҥнар хамсааһыннарын” үлэтин салайабыт, ол иһигэр 17 оскуола, 2 уһуйаан, 5 эбии үөрэхтээһин тэрилтэтэ, 1 түмэл киирэр. 2200 оҕону хабан олоробут. 55 сүрүн бырайыактары үлэлэтэбит. Маҥнай 2023 сыл сэтинньитигэр первичнэй отделение арылларыгар бу үлэҕэ киирэн хаалбытым, оччолорго олохтоох дьону билбэт да этим. Оройуон аҕа баһылыга Степан Кузьмин салайар координационнай сэбиэтин өйөбүлүнэн үлэлиибит.
Аммалар “Бастыҥнар хамсааһыннарыгар” көхтөөхтүк үлэлэһэллэр. Куонкуруска олус интэриэстээхтэр. Төрөппүттэр оҕолорун араас күрэхтэргэ, тэрээһиннэргэ ыыта сатыыллар, сайдалларыгар кыһаллаллар. “Бастыҥнар хамсааһыннарын” сүрүн соруга – киһи кыаҕын олоххо киллэрии, Арассыыйа бары муннугуттан тэҥ таһымҥа бэйэни арыйыы. Киһи кыанарын, кыайарын салгыы сайыннарыахтаах дии саныыбын.
Биһиги бырайыактарга, граннарга көдьүүстээхтик үлэлэһэбит. Чурапчыга үлэлии сылдьан грантовай куонкурустары билбитим, онно күүстээх агенство баар. Бэйэм онно устуоруйаны үөрэтэр, түмэлгэ аналлаах бырайыактары үлэлэтэргэ “Раритет” диэн НКО тэриммитим. Ол түмүгэр үгүс ситиһиигэ тиксибиппит. Аммаҕа тэрилтэлэр грант систиэмэтин өйдөөн, араас бырайыактарга үлэлэстилэр, бастакы кыайыылар кэллилэр. Улууспут аҕа баһылыга эдэр ыччаттарга “Инициатива молодых – развитие села” диэн биир мөлүйүөннээх грантовай куонкурус тэрийэр. Онно үлэлэһэммит Соморсун оскуолата тыйаатыр бырайыагын көмүскээн бастаабыта, 300 тыһыынча грант ылбыта, үс атын оскуолалар эмиэ миэстэлэһэн бириэмийэлэннилэр. Бастакы хардыылар бааллар, оскуолалар үөрүүлэрэ үрдүк. Бэйэм дьүүллүүр эксперкэ киирэбин, ол бырайыактарга сүбэ-ама биэрэн салгыы Бүтүн Арассыыйатааҕы граннарга ыытарга үлэлэһэбит. Сөптөөх сырдатыы үлэтэ баран, дьон-сэргэ тэрээһини барытын бырайыак курдук көрөр буолла. Оннук хамсааһынтан биһиги үөрэбит эрэ. Дьоҥҥо сиһилии быһаардахха, бары өйдүүллэр, ылыналлар. Бэйэм бырайыактары суруйар уопуппар олоҕуран метод-десаннары оҥоробун. Аммаҕа “Росмолодежь” диэн Арассыыйа үрдүнэн ыытыллар грантовай куонкурустарга икки бырайыак кыайда, ол “Амгаран” — дьиэ кэргэнинэн экологическай сүүрүү, “Ай-тик” — эдэр ийэлэр таҥас тигэр эйгэлэрэ. Онон ситиһии, үлэ түмүгэ баар.
Амма сирэ кэрэ айылҕалааҕынан аатырар. Төрөөбүт дойдугун кытта ситимниир өрүттэрдээҕэ буолуо.
Амма дьоно-сэргэтэ биһиги Муомабыт олохтоохторугар маарынныыллар. Саха-нуучча омуга буолан сүүһүнэн сылы быһа эйэ-дэмнээхтик бииргэ олороллор. Уон аҕыс оскуолаттан — үһэ нуучча оскуолата. Амма айылҕата да миэхэ чугас, өрүс, хайа баар. Манна курдук туристическай кулууптар айымньылаахтык үлэлииллэр. Онон саҥардыы олохсуйбут оройуоммун сөбүлээтим.
Муомаҕа кэлбит сыалгыт-соруккут тугуй?
Муомаҕа “Бастыҥнар хамсааһыннарын” өрөспүүбүлүкэтээҕи координаторын Мария Михайлованы кытта кэлэн учууталлары, төрөппүттэри, оҕолору кытта көрүстүбүт, үлэ хаамыытын, ситиһиилэри билиһиннэрдибит, араас бырайыактары, граннары, холобурдаан иһинээҕи тутулун сырдаттыбыт. Манна оройуоҥҥа «Бастыҥнар хамсааһыннарын» сүрүн исписэлииһинэн Евдокия Дмитриевна Мосенкова бу сыл олунньутуттан анаммыт. Кинини кытта ыкса үлэлэстибит, уопут атастастыбыт.
Муома дьонугар-сэргэтигэр тугу этиэҥ этэй?
Ыытар тэрээһиннэри сааһылаан бырайыактары суруйан, граннарга киирсиэххэ наада. Ол үлэ сайдар кыаҕар харчынан күүстээх өйөбүл буолар. “Бастыҥнар хамсааһыннарыгар” киириҥ, араас бырайыактарга кыттыҥ, кыайыҥ диэн ыҥырабын.
Дойдубар кэлэн астына-дуоһуйа сылдьабын. Туох баар билиим, олоҕу көрүүм укулаата барыта үөрэппит оскуолабыттан тахсыбыт дии саныыбын. Кэтээн көрдөххө даҕаны, Муома орто оскуолатын бүтэрбит оҕолор бары олоххо миэстэлэрин булан, араас сиргэ күүстээхтик үлэлии сылдьаллар. Оскуолабыт чиҥ билиини, сайдыыга тирэҕи биэрбит. Бары үөрэппит күндү учууталларбар махталым муҥура суох.
Сахая, истиҥ тылларгар махтанабын. Киэҥ хабааннаах үлэҕэр өссө үрдүк ситиһиилэри, кыайыылары баҕарабын.
Татьяна Данилова