Киһи төрүөҕүттэн сүүс сыл тухары олорор кыахтаах. Оннук кыаҕы айылҕабыт биэрбит. Уһун үйэлээх дьон дойдубутугар былыр-былыргыттан бааллара. Саха Өрөспүүбүлүкэтин үрдүнэн билигин сүүс саастаах 17 ытык кырдьаҕас баар эбит.
Оройуоммутугар олунньу 25 күнүгэр Үйэ сааһын бэлиэтээбит ытык-мааны эбэбит, тыыл, үлэ бэтэрээнэ, элбэх оҕолоох ийэ Екатерина Егоровна Старостина Хонуу сэлиэнньэтигэр олорор. Кырдьаҕас киһини олоҕун тухары оҕолоро, сиэннэрэ, чуолаан кыыһа Наталья Гаврильевна Слепцова көрөр-истэр, бүөбэйдиир.
Наталья Гаврильевна, ийэҕит 100 сааһын туолбутунан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин. Үтүө санаалаах киһи үйэ сааска тиийэр буоллаҕа. Күн-күбэй ийэҥ туһунан кэпсии түһэргэр көрдөһөбүн.
Ийэбит Муома улууһа тэриллэ илигинэ Ойуһардаахха, холбуу турар хотонноох, буор муосталаах, муус түннүктээх, көмүлүөк оһохтоох балаҕаҥҥа, Старостиннар диэн сэнэх ыалга иккис оҕонон төрөөбүтэ. 3 оҕоттон соҕотох кыыс этэ. Таптал аата да төрүөҕүттэн Кыыстара, ону кыччатан Кыччайа дииллэрэ. Аҕата Дьөгүөр Ньукулаайабыс маннааҕы, ийэтэ Мелания Жиркова Абыйтан төрүттээх атыыһыт кыыһа, бэйэтэ айылҕаттан айдарыылаах эдэр дьахтар эбит. Кини кыра уола 2 саастааҕар оһолго өлбүт. Аҕалара үс оҕотун бэйэтэ улаатыннарбыт. Тыаҕа үлэлии бардаҕына, оҕолорун дьоҥҥо хаалларан ыалтан ыалга дьукаах олорбуттар. Онтон аҕалара эмискэ өлөн оҕолор төгүрүк тулаайах хаалбыттар. Инньэ гынан икки саастаах быраатыгар биэс сааһыттан ийэтин солбуйбут. Оҕолор эрэйи көрөр буолан, бэрт эйэлээхтик, бэйэ-бэйэлэрин көрсө улааппыттар.
Ийэбит саха дьахтарын олоҕун толору олорбут киһи. Кини олоҕор саха ытык сыыппарата – 9 — бэлиэ чыыһыла дии саныыбын. Ол курдук, 19 сааһыгар алтынньы 19 күнүгэр кэргэн тахсыбыт, бэйэтин уонна кэргэнин аата 9 буукубалаах, 49 сыл аҕабынаан Хабырылла Хабырыллабыстыын бииргэ олорон 9 оҕоломмуттар. 29 сааһыгар кэлин быраас идэтин баһылаабыт бастакы кыыс оҕото мин төрөөбүппүн. Оҕолорун улаатыннаран, үөрэхтээх, идэлээх үлэһит оҥорбут, сиэннэрин, хос сиэннэрин көрсүбүтэ. Тоҕус оҕотуттан алтата үрдүк үөрэхтээх дьон. Ийэ, эбэ соругун туйгуннук толорбут тапталлаах киһибит кыайыгас үлэһит да этэ. Маҥнай ыанньыксытынан үлэлиир кэмигэр оҕото элбэҕиттэн детсадка ньээҥкэнэн ылаллар. Онтон Хонууга көспүппүт кэннэ туох үлэ көстөрүнэн остуорас, хачыгаар, кэлин, хата, оскуолаҕа харабылынан үлэлээн пенсияҕа барбыта. Билигин баччааҥҥа дылы Муома орто оскуолатын бэтэрээнэ буолан чиэскэ-бочуокка сылдьар.
Екатерина Егоровна үйэ тухары олох уларыйыытын барытын көрдөҕө…
Ийэбит биһиги көрбөтөх тымтыгынан сырдатынар олоҕу, хаары уулларан таммалатан иһэри, мусуона диэн соҕотох сайыҥҥы атах таҥаһын, көмүөлүнэн мыыла оҥостору, интернат таҥаһын сууйарга, бытын өлөрөргө анал быт балаҕан баарын, холкуос тэриллиитин, сэрии ыар кэмин, бойобуой подготовка үөрэҕэ баарын, “опасная стенаҕа” хайдах курдук түргэнник ыттарын кэпсиирэ. Бастакы чүмэчи кэлбитигэр дьон сырдыгын олус сөхпүтэ, онтон керосиновай лаампа, электричество, араадьыйа, төлөпүөн, тэлэбиисэр кэлэн истэҕин аайы дьоҥҥо дьиктиргээһин, сонун, сөҕүү бөҕө буолара.
Урут дояркалар оҕолорун хобуулга утута-утута үлэлиир буоллахтарына, детсад аһыллан үлэни олус чэпчэппитэ. Ийэбит этээччи — бу мин олорор олохпун ол кэмҥэ кэпсиирим буоллар, ким да итэҕэйбэккэ өйүгэр батарыа суоҕа этэ.
Саастаах киһини көрөр улахан эппиэтинэс, туспа үлэ буоллаҕа. Эн ийэҕин көрө олорор киһи араас ыарахаттары көрүстэҕин, ону тулуйан кыайбыт киһи буолаҕын. Быраас киһиэхэ билииҥ да эбиллибит, олоххо мындыр бэйэ көрүүлэрэ үөскээбит буолуохтаахтар. 100 сааска дылы киһи хайдах тиийиэн сөбүй?
Ийэбит олоҕо – дьоҥҥо холобур. Арыгы испэтэх, табах тарпатах, сахалыы аһыыр, эминэн эмтэммэтэх наукаҕа наадалаах киһи. Дьэ оннук киһи 100 сыл этэ-сиинэ, ис туруга хайдах туруктаах буоларын көрдөрдө.
Биһиги ийэбит наһаа үтүө санаалаах, хаһан да ымсыырар, дьону ордугургуур диэни билбэт, кими эмэ үөҕэрин, сэниирин истибэтэхпит, хоп-сип кэпсэтэри олох сөбүлээбэт этэ. Дьиэбитигэр туора дьону ырытыы суоҕа. Кыра эрдэхпититтэн күнү таах ыытымаҥ, туһалаахтык атаарыҥ диирэ. Дьол – үлэҕэ диэн сүбэлээн да, бэйэ холобурунан да үөрэппитэ. Кини “Аҕа дойду сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин” бастакы мэтээлин 22 саастааҕар ылар. Оннук мэтээллээх кини соҕотох Муомаҕа хаалбыт.
Билигин баар уһун үйэлээх дьон үксүлэрэ куоракка олорор, химия дьоно, тоҕо диэ — эмп иһэллэр. Хаан баттааһына (давление), хаан убатар эми уо.д.а., аны прививкалаахтара буолуо… Биһиги ийэбит, бэл, ковид прививкатын ылбатаҕа. Мин медицина өттүнэн ийэм туһунан туспа суруйуом.
Ийэбит олорбут XX-XXI үйэтигэр cаха былыргы ыар олоҕун, артыалы, холкуоһу, сопхуоһу, сэрии кэмин, Сэбиэскэй кэм сайдыытын, эстиитин, билиҥҥи кэми көрдөҕө. Былаас уларыйар, ол аайы дьон санаата, салгын кута, буор кута уларыйар, арай ийэ куппут тулуйсан сылдьар эбит.
Екатерина Егоровна 100 сааһын бэлиэтиир үбүлүөйүнэн элбэх эҕэрдэ кэллэҕэ.
Оннук. Үөрүүтэ, соһуччута диэн ийэбитигэр араас ис хоһоонноох истиҥ эҕэрдэлэр Саха Сириттэн, Москваттан, Азияттан, Канадаттан, Европаттан, Новой Зеландияттан кэллилэр. Үөрэҕэ суох, салайар үлэҕэ үлэлээбэтэх боростуой үлэһити, үтүө киһини, элбэх оҕолоох, тыа ыалын ийэтин эҕэрдэлииллэрэ бу дьалхааннаах олоххо дөксө да үтүө санаалаах дьон баарын, ытык кырдьаҕаска ытыктабыл баарын туоһулаата. Ийэбит Үйэ сааһын туолбут үөрүүтүн тэҥҥэ үллэстибит, эҕэрдэ маанытын тиксэрбит Ил Дархан А.С Николаевка, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатыгар, Социальнай уонна пенсионнай страховой пуонда Саха Сиринээҕи салаатын дириэктэригэр М.Е.Гермаҥҥа, РФ сенаторыгар Сахамин Афанасьевка, ПАО “Якутэнерго” генеральнай директорыгар, АО Арктическай торговай-логистическай хампаанньа генеральнай дириэктэригэр С.Ф.Степановка, оройуон баһылыга Д.В.Аммосовка, Муома нэһилиэгин баһылыгар И.Е. Дягилевка, Муома орто оскуолатын кэлэктиибигэр уонна дириэктэригэр В.В.Тихоноваҕа, норуодунай дьокутаакка Г.Н. Алексеевка, Социальнай страховой пуонда Муоматааҕы салаатын салайааччытыгар А.А.Хабароваҕа, олохтоох бэтэрээннэр сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлигэр Е.И. Слепцоваҕа, социальнай защита үлэһиттэригэр уонна дириэктэргэ А.Ф.Шелкановаҕа, аймахтарбытыгар, доҕотторбутугар барҕа махталбытын тиэрдэбит. Ситиһиилээх үлэни, тус олоххутугар дьолу, туйгун туругу баҕарабыт.
Татьяна Данилова