Сарсыарда. Олус эрдэ. 5-6 чаас. Сорох дьон утуйа сытар, сорох саҥа туран эрэр, симиэнэлээх киһи үлэлии олорор. Арай уулуссаҕа биир-икки киһи үлэтигэр ыксалынан баран эрэр. Ол биһигини аһатар үлэһит дьон — асчыттар.
Хонуу сэлиэнньэтигэр “Кэнчээри” уһуйааҥҥа 30-тан тахса сыл асчытынан үлэлии сылдьар Лена Афанасьевна Черемкина — бүгүҥҥү хаһыаппыт ыалдьыта. Кини тыа сирин үлэһит дьахтара, элбэх оҕолоох ийэ, тапталлаах эбэ, сүөһү иитиитинэн өр сыллар устата дьарыктанар Далбар хотун. Дойдубут алтынньы ыйдааҕы бэлиэ күннэрэ киниэхэ ананар.
Онон, Лена Афанасьевна тус бэйэтин, дьиэ кэргэнин, олоҕун-дьаһаҕын туһунан билсиэҕиҥ.
Төрдүм-ууһум.
— Мин Хонууга төрөөбүтүм. Быйыл балаҕан ыйыгар 60 сааспын туолбутум. Аҕам Афанасий Гарильевич Тарабукин — Муома олохтооҕо, ийэм Зинаида Лукинична Дягилева Өймөкөөн Томторуттан сылдьар. Бииргэ төрөөбүт үһүөбүт, мин улаханнарабын, хомойуох иһин, быраатым уонна балтым билигин суохтар.
Дьиэ кэргэним.
Кэргэним Леонид Петрович Соболоох нэһилиэгиттэн төрүттээх, Черемкиннар халыҥ аймахтарын удьуордара. Өр сылларга коммунальнай хаһаайыстыба тэрилтэтигэр кочегарынан үлэлээбитэ.
Биһиги алта оҕолоохпут. Оҕолорум билигин бары үлэһит дьон. Улахан кыыһым Алена медицинэ сиэстэрэтэ идэлээх, билигин Дьокуускай куоракка кыра оҕотун көрөн олорор. Кыыһым Аня үс оҕолоох, Хонууга нефтебазаҕа бухгалтерынан үлэлиир. Зинаида уруһуй уонна технология учуутала идэлээх, билигин бэйэ дьыалатынан дьарыктанар, биир оҕолоох. Уолум Афоня охотовед үрдүк үөрэҕин бүтэрбитэ, Дьокуускай куоракка үлэлиир. Таня бухгалтер үөрэхтээх, оҕотугар олорор. Кыра уолум Петя землеустроитель идэлээх, армия кэннэ убайын кытта тэрилтэҕэ үлэлии сылдьар. Оҕолорум үгүстэрэ туспа ыал дьон. Билигин тоҕус сиэннээхпит.
Кэргэмминээн оҕолорбутун кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ сыһыаран ииппиппит. Бары бииргэ оттоон-мастаан, сир астаан, дьиэ ис-тас үлэтигэр батыһыннара сылдьан үөрэтэрбит. Оҕолорбут биһигини куруук үлэҕэ эриллэ сылдьарбытын көрөн улааппыттара, бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөһөллөрө, улахаттар кыралары бүөбэйдэһэллэрэ.
Ынах сүөһүнү ииппиппит ыраатта, уонтан тахса сыл буолла. Билигин сүүрбэттэн тахса кууруссалаахпыт, сибиинньэни идэһэлэнэбит. Бэйэ аһа баара үчүгэй, маҕаһыынтан эти, үүтү ылбаппыт. Сайын аайы оттуубут, уолаттар куораттан анаан кэлэн көмөлөһөллөр, манна баар кыыспыт дьиэ кэргэнэ көмө-тирэх буолар. Ынах сүөһүнү тутарбытыгар кэргэним Леонид улахан өҥөлөөх, сүрүн үлэтин кини оҥорор.
Кэргэммин кытта отуттан тахса сыл бииргэ олордум. Леонид миигин куруук өйүүр, өйдүүр, көмөлөһөр, бэйэтэ олус үлэһит. Мин киниэхэ тирэхтэнэн барытын кыайабын диэхпин сөп. Оҕолор кини үтүө холобурун көрөн улааттылар. Уолаттарын окко-маска сыһыаран үөрэтэр. Кэргэним киэҥ көҕүстээх, сымнаҕас, холку майгылаах киһи, мин киниэхэ үгүс үтүөтүн иһин махталым муҥура суох.
Үлэм-хамнаһым.
1989 сыллаахтан «Кэнчээри» уһуйааҥҥа маҥнай иитээччи көмөлөһөөччүтүнэн, онтон асчытынан үлэлээн кэллим. Быйыл биир тэрилтэҕэ үлэлээбитим номнуо 35 сыл буола охсубут эбит. Манна отучча сыл оҕолорго ас арааһын астаатым. Маҥнай асчытынан үлэлиирбэр Галина Харлампьевна Скачковская сүбэлээн-амалаан, көрдөрөн үөрэтэрэ. Кэлин бэйэм саҥа кэлбит хас да үлэһиккэ уопуппун үллэһинним. Оҕо аһа улахан дьон аһыттан ураты, ол-бу тууһу, туманы элбэҕи куппаккын, сыата-арыыта аҕыйах, ордук иҥэмтэлээх, битэмииннээх, минньигэс буоларыгар кыһаллабыт. Бырааһынньык күн оҕолору сонун аһынан күндүлүүбүт. Үлэм олус түбүктээх, ол да буоллар кэнчээри ыччаппыт иҥэмтэлээх аһы аһыырын туһугар кыһаллан, үлэбиттэн дуоһуйабын, тэрилтэбин олус сөбүлүүбүн. Урут уһуйааҥҥа сылдьыбыт оҕолору билигин бэйэлэрэ ийэ-аҕа буолан уулуссаҕа көрсөрбүттэн үөрэбин.Кинилэр улааталларыгар, кыра да буоллар, үлэм түмүгэ баар дии саныыбын.
Сөбүлүүр дьарыгым.
Сайын оҕуруот аһын, сибэкки үүннэрэрбин, сиэннэрбин кытта алтыһарбын сөбүлүүбүн. Дьиэ кэргэмминээн айылҕаҕа тахсан балыктыырбытын, сир астыырбытын ордоробун. Дойдубун Муоманы олус таптыыбын. Атын дойдуга олорорбун санаабаппын даҕаны.
Эдэр ыалга сүбэ.
Бигэ туруктаах дьиэ кэргэн сүрүн кистэлэҥэ — бэйэ-бэйэни өйдөһүү, өйөһүү. Эдэр дьон ыал буоллахтарына, оҕо иннигэр, кэргэн туһугар эппиэтинэс сүгэри умнубаттара ордук. Оҕону киһи гына улаатыннарарга кыһаллыҥ диэн сүбэлиибин. Киһи дьоло оҕолоругар, дьиэ кэргэнигэр.
Сиэннэрин санаалара.
Биһиги эбэбит наһаа үчүгэйдик ас астыыр. Эбэлээх эһэбитигэр бардахпытына, эбэ биһиэхэ араас кэмпиэт атыыласпыт буолааччы, кини наһаа үчүгэй. Эбэбит бэрэскитин наһаа сөбүлүүбүт. Кинини кытта киэһэ олорон кэпсэтэрбит уонна күлсэрбит олус үчүгэй. Эбэлээх эһэбитин олус күүскэ таптыыбыт.
Лена Афанасьевна курдук үлэһит, сэмэй майгылаах дьон баар буолан биһиги олохпут укулаата, тэрилтэбит үлэтэ-хамнаһа тохтообокко биир кэминэн бара турар. Биллэ-көстө сатаабакка, үлэни чаһыы курдук быыстала суох үлэлэтэ турар дьоҥҥо оройуон сайдыыта тирэҕирэр.
Бэлиэтээн эттэххэ, Лена Афанасьевна кыыһа Анна дьиэ кэргэнинээн нэһилиэк оҕолоро сынньаналларыгар анаан үрдэриллибит сыыр ылан, сайыҥҥы бириэмэҕэ оонньотоллор, саахарнай баата оҥорон атыылыыллар. Аня оскуолаҕа үөрэнэр эрдэҕинэ, ийэтэ торт, бурдук аһа астаан, суорат, кэлин куурусса сымыытын нэһилиэнньэҕэ атыылыыр эбит, ол элбэх оҕолоох ыал дохуотугар эбиискэ буолара. Оҕолоро, сиэннэрэ ийэлэрин холобуругар кынат анньынан билигин аныгы үйэ сатабылын баһылаабыттара буолуо диэн сабаҕалыахха. Нэһилиэк сайдыытыгар туһалаах бэйэ дьыалатынан дьарыктаныы хайҕаллаах суол буоллаҕа.
Татьяна ДаниловаСе