Туругум – чэбдик олоҕум

Тохсунньу 6 күнүгэр Дьокуускай куоракка Арчы дьиэтигэр чөл турукка аналлаах тэрээһин буолла. Көрсүһүүнү “Күн дэлэйэ” биэрии ааптара, биллэр суруналыыс Екатерина Эверстова-Көтүү иилээн-саҕалаан ыытта. Экспертэр – 3-с №-дээх ГАУ РС(Я) РКБ клиническэй психолога Наталия Иванова; “Дельта” дьиэ кэргэн доруобуйатын клиникатын гастроэнтеролог бырааһа Наталья Иннокентьева; нутрициолог, эмтээх үүнээйини үөрэтээччи Ирина Гаврильева; Аан дойду виртуоз хомусчута, СӨ үтүөлээх артыыһа Варвара Степанова-Арчыына. Мэйиини эрчийии, доруобай кырдьыы, сөпкө тыыныы, сөпкө аһааһын, дьоллоох буолуу туһунан кэпсэттибит. Чабырҕах ааҕан холоннубут, оһуохайдаан да ыллыбыт.
Психолог Наталия Ивановна Иванова ааспыт ыйга Москва куоракка Аан дойдутааҕы конгресска кыттан кэлбитин, конгресс үлэтин сүрүн хайысхата «Сохранение ясного ума до глубокой старости» боппуруоһу тула дьүүллэһии-ырытыы буолбутун кэпсээтэ. Киһи мэйиитэ тымырдартан турар, хас биирдиибит тымырдарбытын көрүнэ сылдьыахтаахпыт диэн бэлиэтээн туран, психолог мустубут дьоҥҥо «Ясный ум» диэн тиэмэлээх дьарык матырыйаалын билиһиннэрдэ, дьарыгы көрдөрдө. «Ойууну көр уонна өйгөр хатаа», “Таайан аах”, “Таблицаны кытта үлэ», «Задание на многозадачность”, “Амбидекстрия (межполушарное взаимодействие)” сорудахтарын толорон көрдүбүт. “90 саастаах да киһи дьарыктаннаҕына туруга тупсар. Күн аайы уоннуу мүнүүтэ дьарык наада. Инсуллаабыт, инфарктаабыт киһи туруга арыый көннө да, дьарыктаан киирэн барар ордук. Уһун үйэлэнэргэ дьулуһан турукпутун бэйэбит тупсарабыт. Күннээҕи олохпутугар наар биир да биир (рутина) мэйиигэ дьайыыта куһаҕан, билиигэ-көрүүгэ аһаҕас буолуу, саҥаттан саҥаны арыйыы, билии туһалаах,” – диэн Наталия Ивановна түмүгэр чиҥэтэн эттэ.
“Мэйиигитин сылатымаҥ,” – гастроэнтеролог быраас Наталья Иннокентьева кэпсэтиини салгыыр. Тоҕо диэтэххэ, билиҥҥи кэмҥэ дьон элбэх араас киэптээх информацияны тас эйгэттэн ылар, санаата түһэр, долгуйар-хараастар, хаанын баттааһына да хамсыан сөп. Быраас этэринэн, дьоллоох киһи – доруобай киһи. “Часы гормонального здоровья” диэн наукаҕа бигэргэтиллибит саҥа өйдөбүл баар буолбут эбит. Оҕо төрүөҕүттэн 25 сааһыгар диэри эрдэҕэс оҕо (подросток). Онтон 25 сааһыттан 45 сааһыгар диэри муҥур доруобай, кыраһыабай буолуу, өрөгөй кэмэ. Үлэни барытын кыайар, дьиэ кэргэн тэринэр, олоҕун оҥостор, оҕо төрөтөр. 45 саастан сыыйа гормоннар түһүүлэрэ бэлиэтэнэр. Остеопороз, атеросклероз, артрит, гипертония, катаракта, диабет, сүрэх-тымыр ыарыылара үгүс киһини буулууллар. Дьэ оннук түгэҥҥэ тугу гынабыт? Генетическэй код диэн баарын санатта. Өссө киһи бэйэтэ гормоннарын үрдэтиэн сөп. Хас биирдии киһи дьоллоох олоҕу олороору кэлэр. Гормоннар туох дьайыылаахтарый? Окситоцин диэн дьиэ кэргэни холбуур гормон баар эбит. Чугас, иһирэх сыһыаны олохтуур. Ону хайдах элбэтэбит, баар гынабыт? «Дьиэлээхтэргитин кытта наар куустуһуҥ. Окситоцин – куустуһуу гормона. Кэргэҥҥитин, оҕолоргутун кууһа-сыллыы сылдьыҥ. Дьүөгэлэргитин, доҕотторгутун кытта иһирэхтик кэпсэтиҥ. Эндорфин диэн мэйиигэ үөскүүр эмиэ олус наадалаах гормон. Киһи олоххо тардыһыытын күүһүрдэр. Серотонин – эмиэ наада. Сахабыт сиригэр күммүт тиийбэт, онон витамин D3 куруук иһэ сылдьыҥ. Эт, балык, сыа (сыаттан куттанымаҥ), аһытыллыбыт хаппыыста күннээҕи рациоҥҥа баар буолуохтаах. Нооргутун харыстааҥ, алгыстаах алаадьыны улахан бырааһынньыкка эрэ астааҥ. Бурдук аһы кыччатыахха наада,» — ити курдук быраас этэринэн, доруобуйаны көрүнүөх тустаахпыт. Диспансеризацияны кэмигэр ааһан, сөпкө эмтэнэн. Кырдьык да оннук.
Нутрициолог, эмтээх үүнээйини үөрэтээччи Ирина Гаврильева иммунитекка туһалаах утахтар тустарынан билиитин олус сэргэхтик үллэһиннэ, ураты минньигэс амтаннаах бэйэтэ айбыт утаҕынан мустубут дьону күндүлээтэ.Бу утах Фермерскэй киоскаларга атыыланар эбит. Ирина этэринэн, былыр өбүгэлэрбит оҥостон иһэр утахтара суорат, быырпах киһи доруобуйатыгар үчүгэйдик дьайаллар. Эдэр урбаанньыт дьиэтигэр оҥостон иһэр суоратын рецебин кэпсээтэ, ону мустубут дьон сурунан ыллыбыт.
Виртуоз хомусчут, СӨ үтүөлээх артыыһа Варвара Степанова-Арчыына хомус тардан дьүрүһүттэ, Абый олохтооҕо П.Е. Слепцов-Ойуун Борокуопай туһунан, кини айбыт ырыатыгар хайдах клип устубуттарын кэпсээтэ, ырыаны толорон иһитиннэрдэ. Биллиилээх хомусчут көрсүһүү кыттыылаахтарыгар тыыныы эрчиллиилэрин көрдөрдө. Ол кэнниттэн Арчыыналыын оһуохайдыыр дьолго тигистибит.
Элбэх саҥаны, туһалааҕы билэн, “Туругум – чэбдик олоҕум” диэн тула өттүттэн туһалаах тэрээһин буолбутун бэлиэтээн, маннык көрсүһүүлэр салҕаныахтара диэн бигэ эрэллээх, тэрийбит, түмпүт дьоҥҥо истиҥник махтанан, санаалыын сэргэхсийэн үөрэ-көтө тарҕастыбыт.

Лена Гоголева

Читайте дальше